Το Θραψανό βρίσκεται περίπου 30 χλμ νοτίως του Ηρακλείου Κρήτης. Το πρωτεύον χαρκτηριστικό του χωριού είναι η φήμη του που αφορά την αγγειοπλαστική και ειδικά την κατασκευή μεγάλων αγγείων, τα γνωστά πιθάρια.
Η ιστορία του χωριού όπως καταγράφετε απο τα ιστορικά δεδομένα συνδέεται άρηκτα με την αγγειοπλαστική στα βάθη του χρόνου.
Μελετώντας τον τρόπο κατασκευής των αγγείων τις φόρμες και τα υλικά των μαστόρων του Θραψανού θα αντιληφθεί αμέσως την ομοιότητα με τους δρόμους που ακολουθούσαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας στην κατασκευή των αγγείων.
Το Θραψανό είναι επίσης πολύ γνωστό για τις "βεντέμες". Η βεντέμα αποτελούσε την μετάβαση σχεδόν σε όλη την Κρήτη οργανομένων ομάδων αγγειοπλαστών όπου κατασκεύαζαν επιτόπου κεραμικά. Η βεντέμα ξεκινούσε τον Μάη και η επιστροφή του "τακιμιού" όπως λεγόταν η ομάδα των αγγειοπλαστών γινόταν τον Σεπτέμβρη.
Σήμερα η αγγειοπλαστική στο Θραψανό αποτελεί βασικό παράγοντα ανάπτυξης του χωριού αφού περίπου 20 οργανωμένα εργαστήρια κατασκευάζουν μεγάλο αριθμό αγγειοπλαστικών τα οποία το μεγαλύτερο μέρος τους εξάγετε.
Παράλληλα διατηρούν την αγγειοπλαστική τέχνη ζωντανή αφού όλο και περισσότεροι νέοι ασχολούνται με αυτή.
Πρώτες ύλες
Ως πρώτη ύλη οι Θραψανιώτες αγγειοπλάστες χρησιμοποιούν το «χώμα» δηλαδή όλα τα είδη των αργίλων μεμονωμένα ή σε μείγμα για τη δημιουργία των ειδών της Κεραμικής και Αγγειοπλαστικής τέχνης τα είδη των υλικών που χρησιμοποιούνται σήμερα με βασικές ιδιότητες την ελαστικότητα και την υδραυλική τους ιδιότητα, είναι η λεπίδα με γκρί-μπλέ ή βαθύ καφεκόκκινο χρώμα, το κόκκινο χρώμα είναι κόκκινος άργιλος με λεπτούς κόκκους και που απορροφά εύκολα και ομοιόμορφα το νερό, το πιθαρόχρωμα που χρησιμοποιείται μόνο στο Θραψανό και έχει ανοιχτό κόκκινο χρώμα, και τέλος τον άργιλο που ονομάζουν στην Κρήτη Κουμουλιά που έχει συνήθως κιτρινωπό χρώμα και θεωρείται καλής ποιότητας.
Τις παραπάνω ποιότητες μπορεί να συναντήσει κάποιος σε πολλές περιοχές της Κρήτης και κυρίως στο Θραψανό.
Ακόμα στην Κρήτη υπάρχουν και άλλα είδη αργίλων και μάλιστα το «ασπρόχωμα» όπως αποκαλείται (Σελάκανο Ιεράπετρας) που χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα για να ασπρίζουν οι κάτοικοι τα μετόχια τους.
Μετά τον εντοπισμό και την εξόρυξη του κατάλληλου για τα πιθάρια ή άλλων χρηστικών αντικειμένων αργιλοχώματος, ακολουθούν οι επόμενες ενέργειες:
Το σπάσιμο των βώλων, κοσκίνισμα, υγροποίηση, μεταφορά και χρησιμοποίηση τους για την δημιουργία των πήλινων χρηστικών αντικειμένων που υπερβαίνουν τα εξήντα μεταξύ των οποίων είναι τα παρακάτω: γλάστρα, κανάτα, κουρούπα, μαστραπάς, μελοπίθαρο, πιθάρι, κιούπι, κρασσοπίθαρο, τσικάλι, γάστρα, κ.α.
Εργαλεία
Απαραίτητα εργαλεία για την κατασκευή πιθαριών και λοιπών αγγείων είναι, ο τροχός το σφουγγάρι, το χτένι. Ο παραδοσιακός ποδοκίνητος τροχός και το τροχί όπου κατασκευάζονται τα πιθάρια στην ύπαιθρο, αποτελούνται εξ? ολοκλήρου από ξύλο. Ο τροχός αποτελείται από το αρδάχτι, το πλιθί, το σκαμνί, την κεφαλαριά, το διαζύλι, και το κολοσάνιδο. Το αρδάχτι είναι ο άξονας περιστροφής του τροχού, ενώ το πλιθί μια επίπεδη πέτρα στρωμένη στο έδαφος, στο κέντρο της οποίας δημιουργείται μια εσοχή όπου περιστρέφεται το ένα άκρο του αρδαχθίου. Το σκαμνί είναι ένας ξύλινος δίσκος που περιστρέφει ο αγγειοπλάστης με το πόδι του δίνοντας έτσι την κίνηση σε όλον τον τροχό, ενώ κεφαλαρά είναι ο δίσκος του τροχού πάνω στον οποίο κατασκευάζονται τα αγγεία. Το διαζύλι, τέλος είναι μια σανίδα μέσα από την οποία περνά και στηρίζεται κάθετα το αρδάχτι, ενώ το κολοσάνιδο χρησιμεύει για να κάθεται ο δημιουργός αγγειοπλάστης την ώρα της εργασίας του. Το τροχί κατασκευάζεται 40 εκατοστά περίπου μέσα στο έδαφος και είναι σχεδόν ίδιο με τον τροχό, μόνο που έχει μικρότερο ύψος, δεν διαθέτει σκαμνί και χρησιμεύει για την κατασκευή πιθαριών, μπογιατζοπίθαρων κουρουπιών, κ.λ.π.
Τεχνίτες
Μάστορας: ήταν συνήθως πιθαράς διάλεγε τους συντεχνίτες, τους πυρουργούς παρακολουθούσε τη συνολική διαδικασία της κατασκευής αντικειμένων και αποφάσιζε για παραπέρα ενέργειες.
Σοτομάστορας: συνήθως ήταν αγγειοπλάστης και κατασκευαστής μικρών δοχείων, βοηθούσε άμεσα τον μάστορα - πιθαρά στα τελειώματα λαβές, διάκοσμο των πιθαριών και τοποθετούσε τους βώλους σε κάθε στομωσά βοηθώντας γενικά τον μάστορα σε κάθε σχετική δραστηριότητα.
Χωματάς: επιφορτισμένος με την αναγνώριση των πηγών της αργίλου, την εξόρυξη και επεξεργασία της την ετοιμασία του πηλού για τα πιθάρια, και τα μικρά αγγεία και τον εφοδιασμό των μαστόρων με πηλό στο χώρο της εργασία τους. Ο χωματάς ήταν υποχρεωμένος να παραδίδει κάθε μέρα 10 σακιά πιθαρόχρωμα δηλ. πέντε γομάρια φορτώματα που αντιστοιχούσαν με την κατασκευή 10 πιθαριών.
Καμινάρης: ήταν επιφορτισμένος με το ψήσιμο των πιθαριών και των αγγείων. Ιδιαίτερα πρόσεχε τις καιρικές συνθήκες, την προθέρμανση των καμινιών, την ποιότητα της καύσιμης ύλης την διαδοχική πυροδότηση στο διαμέρισμα της πυράς, το σύμπαμα της φωτιάς, το ψήσιμο του καμινιού και άλλα που συντελούσαν αποτελεσματικά στο επιτυχημένο καμίνιασμα.
Ο Τροχάρης: ήταν συνήθως έφηβος έως μεστωμένος άνδρας, κινούσε το χειροκίνητο μικρό τροχί του πιθαρά σύμφωνα με τις οδηγίες που του έδινε. Πρόκειται για μια τέχνη δύσκολη επειδή οι ταχύτητες της περιστροφής κανονίζονται, ανάλογα με το ύψος στο οποίο εργάζεται ο μάστορας και τον όγκο του πηλού πλάθει για την ανύψωση των τοιχωμάτων και την διαμόρφωση του χείλους των πιθαριών.
Κουβαλητής: ήταν συνήθως αμούστακο αγόρι, είχε σαν έργο του τα θελήματα των μαστόρων και την φροντίδα των υποζυγίων, ενώ παράλληλα βοηθούσε στις μεταφορές τον Χωματά και τον Καμινιέρη κάνοντας τις απαραίτητες στραθιές.
